Polskie Towarzystwo Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej oraz Stowarzyszenie Elektryków Polskich ogłosiły Patronem Roku 2013 profesora Romana Dzieślewskiego. W tym roku mija 150 rocznica jego urodzin.
Pierwszy polski profesor elektrotechniki, autor akademickiego podręcznika elektrycznego i pierwszego laboratorium elektrotechnicznego na polskich uczelniach pochodził z Tarnowa. Wybitnie zdolny, w wieku 15 lat ukończył z odznaczeniem szkołę realną w Jarosławiu i rozpoczął studia na Wydziale Budowy Machin C.K. Szkoły Politechnicznej we Lwowie. Jako 20-latek miał już dyplom inżyniera. W latach 1882-1883 był asystentem w Katedrze Geodezji, jednocześnie praktykował w przedsiębiorstwie budowlanym architekta Wincentego Rawskiego we Lwowie. Z Wydziału Krajowego (prowincjonalny rząd Galicji) otrzymał dwuletnie stypendium naukowe na uzupełnienie studiów za granicą.
Studiował na Akademii Górniczej w Berlinie, następnie elektrotechnikę na Politechnice w Berlinie Charlottenburgu. W Berlinie był asystentem profesora Adolfa Slaby’ego – uczestnika eksperymentów Guglielmo Marconiego przy próbach przesyłu sygnału radiowego przez Kanał la Manche. Pracował jako wolontariusz w fabryce telegrafów G. Wehra w Berlinie i w fabryce lokomotyw i maszyn w Winterthur w Szwajcarii.
Po powrocie do kraju trafił na chwilę do warsztatu inż. Rychlewskiego we Lwowie, odbył służbę wojskową w austriackiej marynarce wojennej na Adriatyku, przez dwa lata pracował jako inżynier w Salinach w Wieliczce.
Gdy w 1890 r. na lwowskiej uczelni powołano Katedrę Elektrotechniki, Roman Dzieślewski wygrał konkurs i został powołany na jej kierownika i profesora nadzwyczajnego elektrotechniki C.K. Szkoły Politechnicznej. Miał 28 lat! Za nim przemawiały „zdolności niepospolite, celujące studya” i „praktyczna doniosłość jedynej pracy z elektrotechniki” przedłożonej przez kandydata.
Rozpoczął pracę od zorganizowania doskonałego, jak na ówczesne czasy, laboratorium elektrotechnicznego. W 1892 r. wykładane przedmioty obejmowały: elektrotechnikę ogólną oraz elektrotechnikę szczegółową (maszyny elektryczne, transformatory, oświetlenie elektryczne oraz pomiary elektrotechniczne I i II wraz z ćwiczeniami). Potem poszerzono program o wykład z budowy elektrowni oraz ćwiczenia konstrukcyjne z maszyn elektrycznych i siłowni elektrycznych. Był znakomitym pedagogiem i wykładowcą. Na inauguracji roku akademickiego 1892/93 wygłosił wykład „Pogląd na elektryczne przenoszenie siły”, co było ewenementem w czasie, gdy elektrotechnika dopiero zdobywała sobie miejsce w naukach technicznych.
Nominację na profesora zwyczajnego otrzymał w 1895 r., w wieku 32 lat. Napisał podręcznik akademicki „Encyklopedia elektrotechniki, podług wykładów”, wydany we Lwowie w 1898 r. W Szkole Politechnicznej pełnił wiele funkcji: dziekana Wydziału Budownictwa Machin, rektora, prorektora. W 1910/11 roku powstał Oddział Elektrotechniczny, pierwszy w dziejach polskiego szkolnictwa wyższego, na którym kształcili się inżynierowie elektrycy. Wchodził on w skład Wydziału Budowy Maszyn.
Profesor Roman Dzieślewski w 1892 r. był autorem studialnego opracowania „Sprawozdanie w sprawie kolei elektrycznej w mieście Lwowie”. W 1894 r., w 50. rocznicę utworzenia C.K. Szkoły Politechnicznej, zorganizowano we Lwowie wystawę krajową. Profesor był członkiem komitetu organizacyjnego (sekcji maszynowej i elektrotechnicznej). Ze względu na tę wystawę 31 marca 1894 r. we Lwowie pojawił się tramwaj elektryczny - zaledwie w dwa lata od opracowania studialnego. Był to pierwszy tramwaj elektryczny w Austro-Węgrzech i pierwszy elektryczny tramwaj na dawnych polskich ziemiach (z obecnych polskich miast jedynie Wrocław wyprzedził Lwów zaledwie o jeden rok).
Roman Dzieślewski przez 16 lat był członkiem Rady Stołecznego Miasta Lwowa. W 1901 r. jako rektor Szkoły Politechnicznej został z urzędu posłem do Sejmu Krajowego. W 1919 r. kandydował na posła do Sejmu w Warszawie.
W 1918 r. Szkoła Politechniczna została przemianowana na Politechnikę Lwowską. Do Lwowa nie wrócił profesor Aleksander Rothert, kierownik Katedry Elektrotechniki Konstrukcyjnej, która została zlikwidowana. Jednak Oddział Elektrotechniczny uzyskał znakomitą obsadą. Na uczelnię wrócili jego dawni asystenci. W roku 1919 powstała Katedra Pomiarów Elektrotechnicznych, z laboratorium i kierownikiem profesorem Kazimierzem Idaszewskim. W 1920 r. utworzono Katedrę Oświetlenia Elektrycznego (później Urządzeń Elektrycznych) z kierownikiem profesorem Gabrielem Sokolnickim. Profesor Dzieślewski dla siebie pozostawił kierownictwo Katedry Elektrotechniki Ogólnej oraz wykład i ćwiczenia z elektrotechniki ogólnej.
Roman Dzieślewski jeszcze jako student należał do Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie. W 1901 r. zawiązała się w Towarzystwie grupa elektrotechników, a w niej m.in. Maurycy Altenberg, Kazimierz Drewnowski, Kazimierz Gayczak, Wacław Günther, Gabriel Sokolnicki, Józef Tomicki. Przestudiowali i uzupełnili „Niemiecko-polski słowniczek wyrazów technicznych i terminów naukowych z dziedziny magnetyzmu, elektryczności i elektrotechniki”, opracowany przez Tadeusza Żerańskiego na Politechnice w Darmstadt. W 1902 r. grupa redagowała wydawnictwo „Przepisy dla urządzeń elektrycznych zasilanych z Miejskiego Zakładu Elektrycznego we Lwowie”. Stopniowo stała się Sekcją Elektrotechniczną Towarzystwa Politechnicznego. Jej formalne powołanie nastąpiło w 1908 r.
W 1910 r. odbył się we Lwowie V Zjazd Techników Polskich Sekcji Elektrotechnicznej. Przewodniczył mu profesor Dzieślewski. W obradach brali udział m.in.: Kazimierz Drewnowski, Kazimierz Gayczak, Ignacy Mościcki, Mieczysław Pożaryski, Aleksander Rothert, Józef Tomicki. Pojawił się wtedy pomysł utworzenia Oddziału Elektrotechnicznego w Szkole Politechnicznej we Lwowie. W 1919 r. profesor Dzieślewski, na Zjeździe Założycielskim SEP, brał udział w pracach komisji, która przedłożyła zjazdowi propozycję terminów z dziedziny elektrotechniki. Przyjęto „jako obowiązujące cały ogół elektrotechników polskich 32 zaproponowane przez Komisję terminy”. Profesor przewodniczył także Komisji do spraw Związku Zawodowego Inżynierów Elektryków (późniejszego Związku Polskich Inżynierów Elektryków).
W 1919 r. Sekcja Elektrotechniczna Towarzystwa Politechnicznego przekształciła się w Koło Lwowskie SEP. Było ono jednym z sześciu kół założycielskich (obok krakowskiego, łódzkiego, poznańskiego, sosnowieckiego i warszawskiego). Jako członek SEP opracował projekt ustawy o ochronie tytułu inżyniera. Na początku 1924 r. został członkiem nowo utworzonego Polskiego Komitetu Elektrycznego (PKE), któremu przewodniczył profesor Kazimierz Drewnowski.
Wokół siebie profesor Dzieślewski zgromadził zespół młodych, zdolnych adeptów elektrotechniki, którzy stali się uczonymi o europejskiej renomie. Jako profesorowie Politechniki Lwowskiej, a po II wojnie światowej innych polskich politechnik, wychowali wiele pokoleń polskich elektryków. Do jego najwybitniejszych wychowanków należeli: Kazimierz Drewnowski (Politechnika Warszawska), Kazimierz Idaszewski (Politechnika Lwowska i Politechnika Wrocławska), Gabriel Sokolnicki (Politechnika Lwowska i Lvivska Politechnika).
Był świetnym organizatorem. Przyczynił się do rozwoju Szkoły Politechnicznej we Lwowie. Dopiero w 1915 r. powstały warunki, by Politechnika Warszawska stała się polską uczelnią. Do tego czasu Szkoła Politechniczna we Lwowie, w autonomicznej Galicji, była prawie przez pół wieku jedyną wyższą uczelnią techniczną kształcącą w języku polskim. Jej profesorowie i studenci wywodzili się z różnych zaborów (np. w roku akademickim 1912/13 aż 34 proc. studentów było „zza kordonu”, w większości z Kongresówki i Rosji). Studiowali na niej Polacy, Żydzi, Ukraińcy. Zdarzali się Czesi, Niemcy i Rosjanie.
Roman Dzieślewski ożenił się z Marią Jadwigą Ipohorską Lankiewicz. Miał troje dzieci: Danutę, Zygmunta i Grażynę. Zmarł nagle 8 sierpnia 1924 r. w wieku 61 lat w majątku żony we wsi Kasinów, pod Iwacewiczami na Polesiu. Pochowany został na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie w grobowcu Zdzisławskich (przy głównej alejce prowadzącej do Cmentarza Obrońców Lwowa). Uważając nazwisko Dzieślewski za zniekształcone przez Niemców, powrócił w 1923 r. do rodowego nazwiska Zdzisławski. Potomności znany jest jednak jako Dzieślewski.
Ogólnopolska uroczysta sesja poświęcona pamięci profesora Romana Dzieślewskiego odbędzie się 27 września 2013 roku na Politechnice Rzeszowskiej.
km (wg opracowania PTETiS Z. Białkiewicza i J. Hickiewicza)
|