Światowej sławy egiptolog Alessandro
Roccati gościł na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej. Jego
wykładu na temat ochrony zabytków starożytności i prac konserwatorskich w
Egipcie wysłuchali studenci i pracownicy Instytutu Historii
Architektury, Sztuki i Techniki
-
Podziwiamy egipskie grobowce nie tylko ze względu na wspaniały wystrój i
bogate wyposażenie, ale również ze względu na mądrość, inteligencję i
zdolności ich twórców – mówił Alessandro Roccati. – Dzięki pracom
rekonstrukcyjnym zaczynamy odczytywać inskrypcje i rozumieć świat
starożytnych.
- To szczególna okazja, że możemy profesora Roccatiego gościć z wykładem na naszym wydziale - mówił profesor Rafał Czerner z Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki Wydziału Architektury PWr. - Profesor Alessandro Roccati jest światowej sławy egiptologiem. Był kierownikiem Katedry Egiptologii na Uniwersytecie „La Sapienza” w Rzymie i na Uniwersytecie w Turynie. Jest nadal związany z Muzeum Egipskim w Turynie, był członkiem rady muzeum. Wykładał na różnych uniwersytetach, prowadził wykopaliska w Egipcie i w Sudanie. Brał też udział w pracach konserwatorskich. To one są przedmiotem jego wykładu, bo nasze zainteresowania skupiają się właśnie na konserwacji – opowiadał profesor Czerner.
Wykład nosił tytuł: „Temple Restoration of Late Monuments in Egypt, in Thebes and Philae”. Profesor Roccati poruszył w nim dwa tematy związane z jego karierą zawodową: pierwszym był grobowiec z czasów dynastii saickiej, położony w Tebach zachodnich, niedaleko świątyni Hatszepsut. Grobowiec ten posiadał część naziemną i później odkrytą część podziemną. Otoczony był wysokimi murami z cegły suszonej, w dolnych partiach pokrytymi niewielkimi blokami kamiennymi. Nadproża otworów wejściowych i niektóre bloki ścienne są teraz wsparte na stalowych belkach wzmacniających – to element ingerencji konserwatorów. Wejście do części podziemnej znajdowało się w pylonie, dziś już nieistniejącym. Archeolodzy podczas wykopalisk odkryli dwa szyby prowadzące do części podziemnej. Nad każdym z nich znajdowała się mała piramida z suszonej cegły. Aby móc dostać się do wnętrza szybów uczestnicy misji musieli wydobyć kamienne elementy konstrukcji zawalonego stropu.
Rozwiązania architektoniczne zastosowane w grobowcu nawiązywały do motywów z różnych okresów historii Egiptu. Na terenie grobowca znaleziono także domy z późniejszych wieków i liczne miejsca pochówków z okresu rzymskiego. Ceglane mury grobowca nosiły ślady dramatycznej historii, wielkiego pożaru, który spowodował zawalenie się konstrukcji. Podziemna część grobowca była bardzo trudnodostępna i jej eksploracja okazała się bardziej skomplikowana niż początkowo zakładano. W podziemiach odkryto relikty zniszczonych budowli starszych: grobu z czasów Średniego Państwa i świątyni, którą Ramzes V budował dla siebie, a która nigdy nie została ukończona. Odkryto także niższe poziomy grobowca, trzeci z nich jest zalany wodą, więc prawdopodobnie nigdy nie będzie zbadany.
Prace konserwatorskie w grobowcu polegały między innymi na odbudowie filarów i ościeży portali drzwiowych poprzez umieszczenie autentycznych kamiennych bloków, pokrytych hieroglifami, w ich oryginalnych miejscach. W ten sposób udało się odtworzyć treści inskrypcji. Aby dać słuchaczom wyobrażenie o prawdopodobnym wyposażeniu tego grobowca, profesor Roccati pokazał podobny do omawianego grobowiec Szeszonka i lepiej zachowany grobowiec wysokiego urzędnika Pabasa (odkryty przez amerykańską misję z Metropolitan Museum w Nowym Yorku) i jego granitowy sarkofag, znajdujący się obecnie w muzeum w Glasgow.
Drugim omawianym podczas wykładu zabytkiem, przy którego konserwacji pracował profesor Roccati, była świątynia na wyspie File – wyspie na Nilu niedaleko Asuanu.
W czasach starożytnych na wyspie znajdował się ośrodek kultu Izydy. Najstarsze odkryte tam ruiny datowane są na IV wiek p.n.e. Budowę świątyni Izydy rozpoczął Nektanebo I, faraon XXX dynastii. W okresie rządów greckich i rzymskich świątynia została rozbudowana. W czasach ptolemejskich i rzymskich na wyspie wybudowano wielką świątynię Izydy, kaplice Ozyrysa i Horusa, świątynie Hathor, Imhotepa oraz kiosk Trajana i kaplicę Augusta. Wybudowanie Wysokiej Tamy na Nilu w 1960 r. spowodowało spiętrzenie wód, przez co wyspa przez około 9 miesięcy w roku była zatopiona, a świątynia w znacznym stopniu uległa zniszczeniu. Ucierpiały przede wszystkim polichromie. Działania UNESCO doprowadziły do uratowania zabytku. Wpisano też zespół świątynny z File na Listę światowego dziedzictwa UNESCO. W 1970 r. rozpoczęto, zakończone w 1980 r., prace przeniesienia i rekonstrukcji zespołu świątyni na wyżej położonej wyspie Agilkia.
- Przeniesienie świątyń było ogromną operacją – opowiadał profesor Roccati. - Oznaczono, rozebrano i przetransportowano na ostateczne miejsce przeznaczenia 45 tysięcy kamiennych bloków. W świątyni Izydy można znaleźć ślady historii tysiąclecia. Była ona miejscem kultu Izydy aż do czasów cesarza Justyniana, potem była używana przez chrześcijan, a następnie została meczetem. Nubia leżała na skrzyżowaniu kultur: mieszały się tu wpływy egipskie z północy z meroickimi z terenów dzisiejszego Sudanu, greckimi i rzymskimi. Greckie wzorce widać np. w portykach, z ponad 100 kolumnami o zróżnicowanych kapitelach, otaczających dziedziniec świątyni. Były one schronieniem dla przybywających do File pielgrzymów. Na terenie wyspy znaleziono także pozostałości licznych ceglanych domów mieszkalnych, które prawdopodobnie należały do stacjonującej tam armii rzymskiej. Znaleziono też płyty kamienne z rzymskimi inskrypcjami z 116 r. p.n.e. Wszystko to zostało zatopione przez wody spiętrzonego Nilu w latach 60. Podczas przenoszenia i rekonstrukcji świątyń odkryto wiele nieznanych wcześniej szczegółów, które lepiej pozwoliły datować poszczególne części zespołu. Dziś można już określić, która jego część była zbudowana przez którego z egipskich królów. Odkryto też, że niektóre obiekty były przebudowywane lub przeniesione z oryginalnej lokalizacji w czasach Ptolemeuszy.
Przykładem wpływów meroickich są tarasowe schody i wejście flankowane posągami lwów, podobne do tych, które odkryto w pałacu króla Natakamani w Napata – stolicy Nubii. Na File znaleziono także meroickie inskrypcje, a legendy, zarówno egipskie jak i meroickie, znajdują swoje odbicie w płaskorzeźbach zdobiących kamienne bloki tej świątyni.
Oprac. Krystyna Malkiewicz