Jednym z
dwóch autorów projektów pierwszych zabudowań wrocławskiej uczelni
technicznej, wzniesionych w latach 1905-1910 jest – obok Georga Thüra –
Ludwig Burgemeister. 19 października 2013 roku minęła 150. rocznica jego
urodzin.
 fot.1
 fot.2
W
1903 r. powierzono wrocławskiemu radcy budowlanemu zaprojektowanie
budynków, świeżo powołanej w marcu 1902 r., wrocławskiej uczelni
technicznej. Plan sytuacyjny ukazuje, oddane w latach 1910–1911, obiekty
Wyższej Szkoły Technicznej, projektowane z udziałem Ludwiga
Burgemeistra: oznaczony literą A gmach główny (obecny A-1), B – Instytut
Elektrotechniczny (A-5), C – laboratorium maszynowe (A-4), D – Instytut
Chemiczny (A-3), E – Instytut Hutniczy (B-1), F – laboratorium
obrabiarek (A-6), G – laboratorium przygotowawcze Instytutu Hutniczego
(B-3). Zakreskowany duży fragment głównego budynku (Bau-teil C) nie
został zrealizowany. Na potrzeby niniejszego opracowania – w lewo od
gmachu głównego naniesiono literę H, która oznacza lokalizację budynku
gospodarczego zrealizowanego w 1913 r.
Wspomniani wyżej twórcy
zespołu uczelnianych budowli wykorzystali i połączyli we współpracy
swoją wiedzę oraz umiejętności. Berliński architekt Georg Thür był
specjalistą w zakresie budowy gmachów szkół wyższych. Związany z
Wrocławiem Ludwig Burgemeister łączył swoją pracę z kwalifikacjami
historyka sztuki i praktyką konserwatora zabytków. Wielostronność ta
przejawiła się w dbałości o elementy i detale architektoniczne, wystrój
budynków oraz zachowanie cech stylu regionalnego, opierającego się na
śląskim renesansie.
W drugiej połowie XIX w. i na początku XX w. za
styl najbardziej odpowiedni dla zabudowań nowo powoływanych szkół
wyższych uznawano (nie tylko w Niemczech) neorenesans. W dobie wzmożonej
urbanizacji istotną przyczyną takiego wyboru było kojarzenie dawnej
renesansowej architektury ze stylem miast. Racjonalizm doby odrodzenia
kojarzył się ponadto z nauką i ogólnym szacunkiem dla wiedzy.
Jednocześnie wielkie znaczenie w kształtowaniu nowych wcieleń renesansu
około 1900 r. miał fakt występowania od drugiej połowy XV w. aż po
początek XVII w. regionalnych odmian tego kierunku. W ostatnich latach
XIX w. uformował się ogólnoniemiecki ruch ochrony stron ojczystych
(Heimatschutzbewegung), krzewiący idee lokalnego patriotyzmu oraz
dbałości o „małe ojczyzny” i ich kulturę. W budownictwie wytyczne tego
ruchu zalecały odwoływanie się do dziejów architektury regionu, w jakim
budynek miał powstać. Za punkt wyjścia neorenesansu na Śląsku posłużyło
budownictwo pierwszej połowy XVI w. – z okresu, kiedy na te ziemie
dotarł styl epoki odrodzenia w jego włoskiej odmianie. Ludwig
Burgemeister, pomimo, że nie pochodził ze Śląska, stał się orędownikiem i
propagatorem idei „Heimatschutz” w śląskim wydaniu. Najstarsze obiekty
wrocławskiej Wyższej Szkoły Technicznej są wyraźnym przykładem owego
nurtu. Najbardziej charakterystycznymi elementami miejscowej
architektury renesansowej, zastosowanymi w realizacji omawianych
budowli, są trójkątne, ozdobne szczyty ścian i lukarn, portale z bogatą
dekoracją rzeźbiarską oraz rustykowane cokoły. Pojawia się też motyw
zaokrąglonego ryzalitu klatki schodowej w postaci wieżyczki, wykusza
oraz dekoracji imitującej sgraffito.
 fot.3
 fot.4
 fot.5
 fot.6
 fot.7
 fot.8
 fot.9
 fot.10
 fot.11
 fot.12
Ilustracje 3–12 ukazują przykłady wykorzystania wspomnianych motywów. Przy
opracowaniu politechnicznych budynków Ludwig Burgemeister traktował
renesansowe wzorce swobodnie i twórczo, unikając kopiowania. Niekiedy
też jego koncepcje elewacji ulegały zasadniczym przemianom, co
najbardziej widoczne jest w szkicach gmachu Laboratorium Maszynowego z
1904 i 1907 r. (ilustracje 5 i 6).
 fot.13
W
1910 r. architekt opracował księgę pamiątkową, wydaną z okazji otwarcia
Wyższej Szkoły Technicznej (Technische Hochschule in Breslau.
Festschrift zur Eröffnung 1. Oktober 1910). Publikacja zawiera opis
poszczególnych budowli i ich wyposażenia.
 fot.14
Ostatnim
zadaniem wykonanym przez Burgemeistra dla uczelni technicznej był
projekt obiektu gospodarczego, zbudowanej w 1913 r., szopy na węgiel.
Autor szkicu zaproponował bezstylową formę zewnętrzną, poświęcając
szczególną uwagę konstrukcji szkieletowej z zastosowaniem żelazobetonu.
***
Ludwig
Burgemeister był wrocławianinem z wyboru. Urodził się 19 października
1863 r. w St. Johann an der Saar jako syn mistrza murarskiego. W 1883
r., po ukończeniu gimnazjum w Saarbrücken, rozpoczął trwające dziewięć
semestrów studia architektoniczne w Wyższej Szkole Technicznej w
Berlinie. Od marca 1888 r. – po złożeniu egzaminu państwowego pierwszego
stopnia – był rządowym zwierzchnikiem budowlanym w Saarbrücken. W dniu
25 lutego 1893 r. zdał z wyróżnieniem egzamin drugiego stopnia na
budowniczego rządowego, a następnie otrzymał państwową posadę w biurze
technicznym Wydziału Budownictwa Nadziemnego Ministerstwa Robót
Publicznych w Berlinie. Za nagrodę pieniężną przyznaną za wspomniany
egzamin odbył podróż studyjną do Włoch.
W styczniu 1895 r. Ludwig
Burgemeister przeniósł się do Wrocławia, gdzie przez dwa lata mieszkał w
nowo wzniesionej kamienicy przy dzisiejszej ul. Łokietka 2. Od tej pory
Śląsk stał się dla niego drugą małą ojczyzną. 16 listopada 1895 r.
ożenił się, a 17 kwietnia 1897 r. urodziła się jego córka Else.
Z
tego okresu (1895–1900) pochodzi pierwsza grupa projektów
architektonicznych, w realizacji których współuczestniczył Burgemeister.
Projekty te miały związek z rozbudową Wydziału Medycznego ówczesnego
Uniwersytetu Wrocławskiego. Wśród nich na uwagę zasługują: rozbudowa
siedziby Instytutu Chemicznego (1897), koncepcja budynków Instytutu
Fizjologii i Instytutu Farmakologii (1897–1899) oraz Instytutu Anatomii
(1898). Plany architektoniczne powstały w ścisłej współpracy z Arthurem
Buchwaldem, ówczesnym głównym projektantem obiektów klinik
uniwersyteckich.
12 września 1901 r. Ludwig Burgemeister uzyskał
tytuł doktora historii sztuki na Uniwersytecie Wrocławskim. Temat
rozprawy doktorskiej dotyczył sztuki jezuitów we Wrocławiu („Die
Jesuitenkunst in Breslau”). Praca wydana drukiem była jednocześnie jego
pierwszą publikacją książkową. Najdłuższy i najważniejszy rozdział
kariery zawodowej Ludwiga Burgemeistra trwał od 22 stycznia 1902 r. do
31 marca 1929 r. W tym czasie sprawował on urząd Konserwatora Zabytków
Prowincji Śląskiej (od 1919 r. Dolnośląskiej). Od 1 kwietnia 1917 r.,
niezależnie od tego stanowiska, wykonywał obowiązki Krajowego Radcy
Budowlanego. Współpracował również z wieloma instytucjami m.in. jako
członek kuratorium Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych, członek zarządu
Komisji Historycznej Śląska oraz jako przewodniczący rady ekspertów
Miejskiej Policji Budowlanej. Pełnił również funkcję
wiceprzewodniczącego Śląskiego Związku Ochrony Stron Ojczystych
(„Schlessicher Bund für Heimatschutz”), który powstał w 1910 r. w dużej
mierze z jego inicjatywy. Należał także do, założonego w 1923 r.,
Towarzystwa Przyjaciół Śląskiej Wyższej Szkoły Technicznej we Wrocławiu
(„Gesellschaft von Freunden der Schlessiche Technische Hochschule zu
Breslau”).
1 kwietnia 1929 r. Ludwig Burgemeister przeszedł na
emeryturę nie rezygnując z pracy konserwatora. Zmarł 13 lutego 1932 r.
na skutek powikłań po operacji kamieni żółciowych. Został pochowany na
Cmentarzu Grabiszyńskim.
***
 fot.15
Zespół
zabudowań Wyższej Szkoły Technicznej jest ostatnim i zarazem
najważniejszym wspólnym dziełem Ludwiga Burgemeistra i Georga Thüra.
Jednym z wcześniejszych – podjętych przed 1903 r. – udokumentowanych
przykładów ich współpracy (przy udziale także innych projektantów) na
terenie Wrocławia była siedziba Instytutu Fizyki Uniwersytetu
Wrocławskiego przy obecnym pl. Kościelnym 4. Autorem projektu wstępnego
był Georg Thür, a szkice realizacyjne wykonali w latach 1898–1900 Arthur
Buchwald i Ludwig Burgemeister. Budynek ten, wzniesiony naprzeciwko
kościoła Św. Krzyża, oddany do użytku w 1901 r., nawiązywał formą do
ceglanego gotyku północnego. Obiekt został zniszczony w 1945 r. wskutek
działań wojennych.
 fot.16
Innym
przedsięwzięciem, zrealizowanym około 1900 r., była rozbudowa Kliniki
Chorób Dziecięcych Uniwersytetu Wrocławskiego przy ul.
Skłodowskiej-Curie 50/52 (projekt wstępny: Georg Thür, szkice
realizacyjne: Arthur Buchwald, Ludwig Burgemeister). Styl budynku
ukończonego w 1902 r. przypomina nieistniejącą siedzibę uniwersyteckiego
Instytutu Fizyki.
 fot.17
W
latach 1901–1902 ten sam zespół architektów zaprojektował również,
istniejący do dzisiaj, budynek Instytutu i Muzeum Zoologicznego
Uniwersytetu Wrocławskiego (ul. Sienkiewicza 21). Elewacje gmachu,
przekazanego do użytku w 1904 r., opracowano w duchu późnego historyzmu z
elementami secesyjnymi. Aktualnie budowla jest siedzibą Instytutu
Zoologicznego i Muzeum Przyrodniczego Uniwersytetu Wrocławskiego.
 fot.18
Innego
typu współpraca dotyczyła budynku Królewskiego Archiwum Państwowego
(ul. Skłodowskiej-Curie 13), ukończonego w 1907 roku według koncepcji
Georga Thüra i Hansa Treuenfelsa. W elewacje obiektu wkomponowano portal
i kilka innych fragmentów z rozebranego renesansowego domu Pod Złotą
Koroną (Rynek 29). Pomysłodawcą tego zabiegu był Ludwig Burgemeister.
Budowla jest przykładem bezpośredniego przeniesienia elementów dawnej
architektury i wykorzystania ich na zasadzie cytatu. Gmach, wzniesiony w
stylu śląskiego renesansu, odpowiadał wyglądem postulatom ruchu
„Heimatschutz”. Obiekt zniszczono na początku 1945 r. w związku z budową
lotniska na terenie obecnego pl. Grunwaldzkiego.
Między rokiem 1914 a
1923 Burgemeister sygnował część rysunków projektowych siedziby
Instytutu Rolniczego Uniwersytetu Wrocławskiego (dzisiejszy budynek
główny Uniwersytetu Przyrodniczego, ul. Norwida 25-27). W latach
1916-1917 współpracował przy budowie gmachu Nadprezydium Prowincji
Śląskiej (aktualna siedziba Urzędu Miejskiego Wrocławia, pl. Nowy Targ
1/8), projektowanego przez Karla Löwe. Sporządził ponadto wiele szkiców
architektonicznych i budowlanych dla innych miast Dolnego Śląska. Do
większych przedsięwzięć zrealizowanych poza Wrocławiem należy budynek
sanatorium dziecięcego w Janowicach Wielkich (1928-1931). W planowaniu
jego elewacji architekt zrezygnował z niemodnych już wówczas motywów
historycznych na rzecz modernistycznej oszczędności form.
 fot.19
 fot.20
 fot.21
Ludwig
Burgemeister napisał wiele artykułów i kilka książek poświęconych
sztuce Śląska oraz problematyce konserwacji zabytków. Oprócz wspomnianej
już, wydanej w 1901 r., dysertacji doktorskiej był autorem m.in.
zwartych opracowań: „Das Breslauer Rathaus” (1913), „Das Bürgerhaus in
Schlesien” (1921), „Der Orgelbau in Schlesien” (1925), „Die
Kunstdenkmäler der Stadt Breslau” (tom 1 z 1930 r. oraz – wspólnie z
Güntherem Grundmannem – tomy 2–3 wydane w latach 1933–1934). To ostatnie
dzieło, wydane w całości już po śmierci Burgemeistra, jest najbardziej
znane.
 fot.22
Od
1913 r. Ludwig Burgemeister mieszkał z rodziną na drugim piętrze
kamienicy przy ul. Skłodowskiej-Curie 87, a więc blisko obiektów, które
wcześniej współtworzył: budynków zespołu klinik Uniwersytetu
Wrocławskiego oraz gmachów Wyższej Szkoły Technicznej. Te ostatnie –
najstarsze budowle dzisiejszej Politechniki Wrocławskiej – wybitne
dzieło wrocławskiego architekta, świadcząc o jego mistrzostwie
sprawiają, że ich autor zasługuje na uznanie i pamięć.
Krzysztof Dackiewicz, Muzeum Politechniki Wrocławskiej
Na zdjęciach:
1. Ludwig
Burgemeister. Niedatowana fotografia zamieszczona w „Breslauer Neueste
Nachrichten”, nr 45, 15.02.1932 r. (fot. Muzeum PWr)
2.
Plan sytuacyjny zespołu najstarszych budynków wrocławskiej Wyższej
Szkoły Technicznej, 1910. „Zeitschrift für Bauwesen” 1910, r. 60, s. 492
(fot. Muzeum Architektury we Wrocławiu - oddział Archiwum Budowlane)
3.
Starsza część gmachu głównego (A-1) – widok od ul. Norwida ukazuje
wejście główne z tzw. portalem cesarskim, ryzalit klatki schodowej,
rustykowany cokół oraz kilka trójkątnych szczytów. Ten ostatni element
występuje w renesansowej architekturze śląskich zamków m.in. w Brzegu,
Oleśnicy i Gorzanowie (fot. Muzeum PWr)
4. Portal
wejścia do budynku dawnego Instytutu Elektrotechnicznego (A-5).
Połączenie elementów architektonicznych z wystrojem rzeźbiarskim (fot.
Muzeum PWr)
5. Elewacja zachodnia laboratorium
maszynowego; projekt: L. Burgemeister, G. Oelsner, 08.1904. Najstarsza
propozycja zakładała stworzenie dominanty w postaci ściany szczytowej
hali maszyn z oknem portalowym od strony zachodniej (dziedzińcowej).
Szkic przedstawia też po raz pierwszy koncepcję szopy na węgiel – w
prawo od gmachu laboratorium (fot. Muzeum Architektury we Wrocławiu -
oddział Archiwum Budowlane)
6. Elewacja północna
laboratorium maszynowego; projekt: L. Burgemeister, K. Vogt, 30.11.1907.
Stopniowo dojrzewał pomysł usytuowania reprezentacyjnej elewacji od
strony ul. Smoluchowskiego. Szkic budynku od północy przedstawia formę
zbliżoną do zrealizowanej. Innowacją jest obudowa komina w postaci
czworobocznej wieży ciśnień z umieszczonym w górnej części zbiornikiem
wody (fot. Muzeum Architektury we Wrocławiu - oddział Archiwum
Budowlane)
7. Wykusz w zachodniej elewacji gmachu
dawnego laboratorium maszynowego (A-4). Element ten mógł powstać z
inspiracji wykuszami wrocławskiego ratusza; podobny motyw występuje też
m.in. w architekturze zamku w Oleśnicy (fot. Muzeum PWr)
8. Para szczytów wieńczących fasadę siedziby dawnego Instytutu Chemicznego (A-3) (fot. Muzeum PWr)
9.
Ryzalit klatki schodowej w elewacji dziedzińcowej budynku A-3.
Powierzchnie ścian zdobi dekoracja imitująca sgraffito (fot. Muzeum PWr)
10. Sufit
wielkiej sali wykładowej w gmachu „Starej Chemii” (A-3), nawiązujący do
renesansowych wzorów stropu kasetonowego, powstał najprawdopodobniej
według projektu Burgemeistra (fot. Muzeum PWr)
11. Odnowiony szczyt elewacji wschodniej budynku dawnego Instytutu Hutniczego (B-1) (fot. Muzeum PWr)
12. Budynek dawnego laboratorium obrabiarek (A-6) z efektowną ścianą szczytową. (fot. Muzeum PWr)
13.
Okładka opracowanej przez Burgemeistra księgi pamiątkowej, wydanej z
okazji otwarcia Wyższej Szkoły Technicznej we Wrocławiu (fot. Muzeum
Architektury we Wrocławiu - oddział Archiwum Budowlane)
14.
Projekt szopy na węgiel (dzisiejszy obiekt A-11), L. Burgemeister, F.
Nath, 4.04.1913 r. (fot. Muzeum Architektury we Wrocławiu - oddział
Archiwum Budowlane)
15. Siedziba Instytutu Fizyki
Uniwersytetu Wrocławskiego. Drzeworyt: Otto Ebel, 1903. „Zentralblatt
der Bauverwaltung”, 21.03.1903, nr 23, s. 145 (fot. Muzeum PWr)
16. Dawny budynek Kliniki Chorób Dziecięcych Uniwersytetu Wrocławskiego (fot. Muzeum PWr)
17.
Gmach byłego Instytutu i Muzeum Zoologicznego (obecnie Instytutu
Zoologicznego i Muzeum Przyrodniczego) Uniwersytetu Wrocławskiego (fot.
Muzeum PWr)
18. Budynek Królewskiego Archiwum Państwowego we Wrocławiu. Pocztówka z około 1910 r. (fot. www.fotopolska.eu)
19.
Okładka dysertacji doktorskiej na temat sztuki jezuitów we Wrocławiu
(„Die Jesuitenkunst in Breslau”), wydanej w 1901 r. (fot. Muzeum PWr)
20. Strona tytułowa monografii ratusza wrocławskiego („Das Breslauer Rathaus”), opublikowanej w 1913 r. (fot. Muzeum PWr)
21.
Okładka trzeciego tomu publikacji o zabytkach Wrocławia („Die
Kunstdenkmäler der Stadt Breslau”), opracowanego wspólnie z następcą na
stanowisku Konserwatora Zabytków Prowincji Śląskiej – G. Grundmannem i
wydanego w 1934 r. (fot. Muzeum PWr)
22. Dom przy ul. Marii Skłodowskiej-Curie 87, w którym w latach 1913-1932 mieszkał Ludwig Burgemeister (fot. Muzeum PWr)
|