Pryzmat - Wiadomości PWr

fot.7
fot.8
fot.9
W ramach Instytutu Ćwiczeń Cielesnych prowadzone były wykłady z historii wychowania fizycznego w starożytności, na ziemiach niemieckich od średniowiecza do czasów współczesnych, z pedagogiki sportowej oraz teorii niektórych dyscyplin sportowych. Część wykładów odbywała się w budynkach Technische Hochschule Breslau, studenci szkoły mogli też uczęszczać na podobne wykłady na uniwersytecie. Wykłady jednak nie pociągały studentów, pojawiało się na nich przeciętnie dziesięciu, najdalej kilkunastu słuchaczy z THB.
Sztandarową dyscypliną stało się kajakarstwo
W latach trzydziestych sportową wizytówką Wyższej Szkoły Technicznej stał się Akademicki Klub Wioślarski (Akademischer Ruderklub, ARC, istniejący pod tą nazwą od 25 lutego 1931 roku). Początki klubu były nader skromne. Rok 1924 przyniósł w Niemczech przezwyciężenie chaosu gospodarczego spowodowanego wojną światową i następującymi po niej perturbacjami politycznymi. W tym okresie kilku amatorów kajakarstwa z Uniwersytetu Wrocławskiego rozpoczęło organizację sekcji wioślarskiej na uczelni. Jednak próba zorganizowania stanicy wodnej w zatoczce gondolowej, obok budynku ówczesnej rejencji wrocławskiej (obecnie gmach Muzeum Narodowego) przy Bastionie Ceglarskim, nie powiodła się. Senat Wyższej Szkoły Technicznej wyraził zgodę na umiejscowienie prowizorycznej uniwersyteckiej stanicy na nadbrzeżu obok uczelni, naprzeciw miejskiej wieży ciśnień z zastrzeżeniem, że stanica zostanie obiektem obu wrocławskich szkół wyższych. Równocześnie Towarzystwo Przyjaciół THB wsparło projekt budowy stanicy finansowo. W tym czasie kilku pasjonatów kajakarstwa z Technische Hochschule aktywnie działało już w Śląskim Związku Regatowym (Schlesischer Regata-Verein). Z ich inicjatywy powstało zimą 1925/1926 Towarzystwo Wioślarskie Wyższej Szkoły Technicznej (Ruder-Vereinigung THB), a pod koniec lat dwudziestych utworzono w ramach studium WF Wyższej Szkoły Technicznej sekcję wioślarską (Ruder-Abteilung).
fot.10
W tym czasie wioślarstwo było traktowane na niemieckich uczelniach jako sport elitarny. Dzieliło się na wioślarstwo zespołowe i kanadyjkarskie. Łącznie w amatorskich sekcjach wioślarskich w Niemczech ćwiczyło w połowie lat trzydziestych prawie 100000 osób, z czego jedną piątą stanowiły kobiety. We Wrocławiu powstało Koło Wrocław stowarzyszenia Hochschulring deutscher Kajakfahrer, współpracujące blisko z Wyższą Szkołą Techniczną.
Pod koniec kadencji rektorskiej wielkiego orędownika idei organizacji klubu wioślarskiego, rektora Wernera Schmeidlera (1924-1926) połączono pomysł utworzenia stanicy wodnej w rejonie Technische Hochschule Breslau z ideą planowanego nowego domu studenckiego uczelni. Odtąd inicjatywa budowy stanicy, przystani kajakowej oraz hangarów dla łodzi i kajaków (w najniższej kondygnacji domu studenckiego THB) należała niepodzielnie do władz Wyższej Szkoły Technicznej. Jednak infrastruktura klubowa traktowana była zawsze jako wspólna z uniwersytetem. Miało to dla Wyższej Szkoły Technicznej tę zaletę, że uniwersytet współuczestniczył finansowo w budowie przystani. W tym czasie kajakarstwo w Wyższej Szkole Technicznej było jeszcze w powijakach: latem 1925 roku studenci posiadali jeden kajak czteroosobowy i jeden dwuosobowy. Plany zakupu kolejnego kajaka wiązały się z groźbą obciążenia studentów podatkiem od luksusu przez prezydenta wrocławskiego Urzędu Skarbowego.
fot.11
Dom studencki, wraz ze stanicą wodną w najniższej kondygnacji od strony Odry i pomieszczeniami Klubu Wioślarskiego, został oddany do użytku w grudniu 1930 roku. Infrastruktura klubowa składała się z pięciu hangarów na łodzie o wymiarach 22,75 m na 6 m; trzech przebieralni; trzech części prysznicowych - łącznie 14 kabin; pomieszczenia do ćwiczeń suchego wiosłowania i na sprzęt wioślarski; sanitariatów; pokoju dla trenera wioślarstwa. Obok, też na poziomie piwnicznym, znajdowała się przechowalnia rowerów, kuchnia, magazyny żywnościowe i pomieszczenia gospodarcze.
W roku 1926 powiększyła się przede wszystkim baza sprzętowa amatorów wioślarstwa w Technische Hochschule. Od początku lat trzydziestych członkowie klubu posiadali łodzie motorowe i żaglówki. Od lata 1926 roku rywalizowały na Odrze osady czwórek Uniwersytetu Wrocławskiego i Wyższej Szkoły Technicznej. Jesienią 1926 roku odbyły się pierwsze oficjalne, zamiejscowe regaty: bieg ósemek Wyższych Szkół Technicznych Wrocławia i Berlina na Szprewie. Jednak pierwsze „Wrocławskie Regaty Akademickie”, obszernie relacjonowane przez lokalną prasę, miały miejsce dopiero w lipcu 1928 roku. W biegu głównym o nagrodę przechodnią miasta Wrocławia, biegu ósemek na dystansie 2150 m, osada Technische Hochschule Breslau zajęła trzecie miejsce, ulegając reprezentacji Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Uniwersytetu z Lipska. Nieco lepiej Wyższa Szkoła Techniczna wypadła w rywalizacji czwórek ze sternikiem na dystansie 1200 m, lokując się na drugiej pozycji. Oddzielne biegi czwórek zorganizowane zostały dla studenckich osad kobiecych oraz korporacji działających na obu wrocławskich uczelniach.
fot.12
Pierwszym głośnym sukcesem członków ARC wrocławskiej Technische Hochschule stało się zajęcie w czerwcu 1934 roku I miejsca, w kategorii dwójek mężczyzn, w niemieckich mistrzostwach szkół wyższych rozgrywanych na rzece Wiesent w Bawarii (Frankonia).
Dodatkowego splendoru przysporzył zwycięzcom fakt, że wyścig został sfilmowany i włączony do niemieckiej kroniki filmowej (Ufa-Wochenschau). Jednak z czasem specjalnością studentów Technische Hochschule Breslau stała się kategoria ósemek. Wioślarze z Wyższej Szkoły Technicznej odnosili sukcesy w zawodach rangi ogólnoniemieckiej i międzynarodowej. Największym osiągnięciem stało się zajęcie pierwszego miejsca w rywalizacji ósemek w akademickich mistrzostwach świata rozgrywanych na Sekwanie w Paryżu w sierpniu 1937 roku.
Wychowanie fizyczne staje się coraz bardziej popularne
Po przemianach w Rzeszy, które nastąpiły w początkach 1933 roku, ARC uległ znacznemu przeobrażeniu. Zwiększyła się liczba członków klubu. O ile w semestrze letnim 1932 r. wioślarstwo w ogóle (także poza klubem) trenowało 72 studentów Technische Hochschule, a w semestrze zimowym 1932/33 sześćdziesięciu (w obu wypadkach zabrakło studentek), to w 1935 roku było ich 97 (w tym 15 kobiet), rok później ich liczba wzrosła do 127. Przy czym liczba członków klubu nie odnosi się wyłącznie do studentów. Do 1935 roku znaczący odsetek stanowili pracownicy i absolwenci uczelni. Członkami klubu byli spośród kadry dydaktycznej Wyższej Szkoły Technicznej m.in. profesorowie Schmeidler i Ruff, a także kierownik Studium WF, dr Saurbier. W 1936 roku zostali oni wykreśleni z listy klubowiczów, a sam klub, mimo przynależności niewielkiej liczby absolwentów, stał się organizacją studencką. Wiosną 1934 roku do wrocławskiego ARC nie należał żaden student narodowości żydowskiej, natomiast od wiosny 1934 roku do klubu wolno było przyjmować jedynie członków o pochodzeniu aryjskim.
fot.13
Po przejęciu władzy przez narodowych socjalistów ARC próbował zachować neutralność polityczną, jednak już w 1934 roku funkcjonariusze Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników (NSDAP) narzucili klubowi statut podporządkowujący organizację faszystowskiemu kierownictwu. Kierownictwo ARC było ściśle scentralizowane i podlegało władzom Deutscher Ruder Vereinigung, które zatwierdzało przewodniczącego (Führera) klubu i mogło w każdej chwili go odwołać. Z kolei przewodniczący powoływał i odwoływał członków rady klubu, z wyjątkiem przedstawicieli nauczycieli akademickich, powoływanych przez rektora i odwoływanych przez rektora na wniosek przewodniczącego. Przewodniczący miał też prawo wykluczać arbitralnie członków klubu, którzy zalegali z opłacaniem składek.
Zakres aktywności sportowej studentów Technische Hochschule Breslau w początkach lat trzydziestych ukazują statystyki i sprawozdania składane władzom uczelni przez komisję ds. wychowania fizycznego. W sezonie letnim 1932 roku i zimowym 1932/33, reprezentacja Wyższej Szkoły Technicznej brała udział w następujących zawodach i rozgrywkach sportowych:
- rozgrywki międzyuczelniane TH z Uniwersytetem Wrocławskim w piłkę nożną i fistball [w okresie międzywojennym popularna w Niemczech gra łącząca elementy tenisa i siatkówki. Grały pięcioosobowe zespoły – red.]
- liga korporacji w piłkę nożną i piłkę ręczną;
- zawody lekkoatletyczne Wrocław – Brno – Praga w Brnie;
- wrocławskie mistrzostwa akademickie w lekkiej atletyce i pływaniu;
- kanadyjkarskie akademickie mistrzostwa Niemiec w Dreźnie;
- wrocławskie regaty akademickie;
- zawody lekkoatletyczne korporacji i stowarzyszeń;
- niemieckie akademickie zawody w sportach olimpijskich we Fryburgu Bryzgowijskim;
- mistrzostwa wrocławskich uczelni w biegach przełajowych;
- zawody wrocławskich uczelni w turnerstwie przyrządowym;
- akademickie zawody jeździeckie we Wrocławiu;
- mistrzostwa wrocławskich uczelni w narciarstwie połączone ze świętem Towarzystwa Narciarskiego w Dusznikach Zdroju;
- zawody gimnastyki na przyrządach o mistrzostwo wrocławskich uczelni z udziałem Dawnego Towarzystwa Turnerskiego z Wrocławia oraz Męskiego Towarzystwa Turnerskiego z Oleśnicy.
Zimą 1933 roku sekcje narciarskie obu wrocławskich uczelni zorganizowały dwutygodniowy wyjazd w Niskie Taury do Lizumer Hütte. W trakcie ferii wiosennych (wielkanocnych) 1933 roku studenci Wyższej Szkoły Technicznej przebywali na dwutygodniowym obozie sportowym w rejonie Milicza.
fot.14
Największy wkład w rozwój Instytutu Ćwiczeń Cielesnych wrocławskiej Wyższej Szkoły Technicznej wniósł Bruno Saurbier. Przejął kierowanie instytutem w 1925 roku, studiując w tym czasie na Uniwersytecie Wrocławskim. Początkowo pracował jako student-asystent, w 1929 roku uzyskał stopień doktora. Pomimo powołania na stanowisko nadradcy rządowego w śląskim rządzie krajowym, nie zrezygnował z równoległej pracy na uczelni. Z funkcji dyrektora Instytutu Ćwiczeń Cielesnych odszedł w 1938 roku, w czasie ideologicznych czystek, przeprowadzanych przez narodowych socjalistów. Na lata dyrektorowania Saurbiera przypada reorganizacja zajęć z wychowania fizycznego w Technische Hochschule Breslau. Do 1940 roku nowego dyrektora instytutu nie mianowano. Instytutem kierował, jako pełniący obowiązki, student-asystent Frithjof Lange.
fot.15
W latach trzydziestych w Instytucie Ćwiczeń Cielesnych Wyższej Szkoły Technicznej zatrudnionych było na etatach dwóch nauczycieli: nauczyciel szermierki i nauczycielka tańca. Najdłużej (1929-1945) jako nauczycielka tańca pracowała dr Else Gebek. Frau Gebek była pierwszą kobietą zatrudnioną na etacie dydaktycznym w Technische Hochschule Breslau. Z uczelnią na stałe współpracował trener wioślarstwa, opłacany jednak nie bezpośrednio przez szkołę, ale z funduszy Akademickiego Klubu Wioślarskiego.
Idea połączenia obu wrocławskich szkół wyższych powstała jeszcze w schyłkowym okresie wielkiego kryzysu, jednak jej realizacja przypadła już na początek sprawowania władzy przez narodowych socjalistów. Najłatwiej było łączyć funkcjonujące na obu uczelniach jednostki o podobnym charakterze i prowadzące podobną działalność. A do takich należały instytuty kierujące wychowaniem fizycznym studentów. Pierwszym krokiem w kierunku połączenia instytutów wychowania fizycznego na obu uczelniach stało się ich bezpośrednie podporządkowanie, od 1 kwietnia 1933 roku, kuratorowi Technische Hochschule i Uniwersytetu Wrocławskiego.
fot.16
fot.17
Przeciwko likwidacji samodzielności Technische Hochschule – bo tak postrzegano koncepcję unifikacji obu placówek – protestowały środowiska związane z TH. Protestowała również uczelniana komisja ds. wychowania fizycznego, sprzeciwiając się połączeniu z podobnym ciałem działającym na uniwersytecie. W mało komfortowej sytuacji znalazł się nazistowski rektor Wilhelm Rein, który z jednej strony powinien był forsować propozycje Berlina, z drugiej spotkał się ze zdecydowaną opozycją senatu nie godzącego się na łączenie instytutów WF. Wobec nieprzejednanego stanowiska Technische Hochschule Breslau w sprawie Instytutów Ćwiczeń Cielesnych minister nauki, wychowania i oświecenia publicznego Bernhard Rust zmuszony był w grudniu 1933 roku rozwiązać instytuty WF na wrocławskich uczelniach i utworzyć nową jednostkę, wspólną dla obu szkół wyższych. Komisja podlegała bezpośrednio kuratorowi.
Zajęcia z WF obowiązkowe dla niemieckich studentów
Od 1933 roku zreorganizowano programy zajęć dla studentów z wychowania fizycznego i ćwiczeń sprawnościowych. Ćwiczenia cielesne zostały wliczone do zajęć obowiązkowych w Wyższej Szkole Technicznej. Rozpoczynający naukę zobowiązani byli odbyć gruntowne badania lekarskie w Klinice Medycznej Uniwersytetu (przy obecnej ulicy Pasteura), po których określano zdolność studenta do brania udziału w zajęciach. Z ćwiczeń zwalniało jedynie zaświadczenie z kliniki albo od powiatowego inspektora medycznego. Z zajęć wychowania fizycznego zostały wykluczone osoby pochodzenia żydowskiego. Dla żaków z innych państw, studiujących gościnnie w Wyższej Szkole Technicznej, ćwiczenia fizyczne nie były obowiązkowe.
Zajęcia podzielono w dwa bloki. W ciągu pierwszych trzech semestrów student przechodził szkolenie o charakterze podstawowym i ogólnorozwojowym, od czwartego semestru mógł wybierać specjalizacje, w których ćwiczył dyscypliny sportowe na średnim poziomie sportu wyczynowego. Student posiadał tzw. kartę sportową (Sportkarte), do której wpisywano wyniki i osiągnięcia uzyskane na ćwiczeniach i na zawodach. Zajęcia z podstawowej części wychowania fizycznego kończyły się egzaminami po trzecim semestrze. Specjalny nacisk kładziono na egzaminy ze strzelania i pływania, gdzie studenci musieli wykazać się umiejętnością pływania stylem ratowniczym. O tym, jak wielką wagę przywiązywano do tych egzaminów, świadczy fakt, że jeśli student nie wykazywał zadowalających umiejętności czy postępów na basenie, musiał na własny koszt i po godzinach zajęć na uczelni uczęszczać na uzupełniające kursy z pływania.
Od czwartego semestru żacy mieli prawo wybrać specjalizację sportową spośród dyscyplin nieuwzględnianych wcześniej, a ich dalsze treningi były ukierunkowane pod kątem zawodów międzyuczelnianych. Początkowo treningi można było prowadzić niejako niezależnie od zajęć z wychowania fizycznego w akademickich klubach sportowych.
fot.18
fot.19
fot.20
fot.21
fot.22
fot.23
fot.24
fot.25
fot.26
Od 1933 roku na polecenie ministra Rusta studenci doskonalili się obowiązkowo w sportach obronnych pod okiem wykwalifikowanego nauczyciela. W ramach ćwiczeń odbywali kilka razy w tygodniu marszobiegi. Ćwiczenia strzeleckie w Technische Hochschule Breslau prowadzili instruktorzy SA [Sturmabteilung, Oddziały Szturmowe NSDAP, paramilitarna organizacja narodowosocjalistyczna o charakterze bojówkarskim, popularna wśród młodzieży akademickiej – red.] z uczelnianej komórki (SA-Hochschulamt). Wyróżniającym się na płaszczyźnie kultury fizycznej studentom przyznawano oznakę sportową SA.
Obowiązkowymi zajęciami wychowania fizycznego (szkolenia turnerskiego) objęto także studentki. Podział na dwa bloki był podobny jak w wypadku mężczyzn, jedynie możliwość wyboru dyscyplin była nieco skromniejsza. Natomiast od semestru letniego 1934 roku studentki były zobowiązane do wzięcia udziału w dwóch kilkudniowych wędrówkach w terenie (z noclegami w schroniskach młodzieżowych albo pod namiotami), jednym kursie sportów zimowych oraz dwóch spływach wioślarskich. Miały też obowiązek ubiegania się o odznakę sportową Rzeszy (Reichs-Sportabzeichen).
W 1937 roku na terenie ówczesnych Niemiec działało łącznie 72079 sekcji sportowych skupiających niemal 3600000 członków, z tego ponad 500000 stanowiły kobiety. Najwięcej było sekcji strzeleckich (14310), jednak pod względem liczby członków sekcje strzeleckie zostały wyprzedzone przez sekcje gimnastyki przyrządowej: 662567 w sekcjach gimnastycznych, 418404 w sekcjach strzeleckich. Wynik ten zawdzięczała gimnastyka przyrządowa kobietom, których znalazło się w sekcjach gimnastycznych 234190, podczas gdy strzelectwo uprawiało jedynie 2730 kobiet.
Na przeciwległym biegunie popularności znalazł się krykiet, z sześcioma sekcjami na terenie całych Niemiec, liczącymi łącznie 88 ćwiczących, wśród których nie było żadnej kobiety. Ponadto ani jedna z niemieckich kobiet nie znalazła się w sekcjach: piłki nożnej, rugby, podnoszenia ciężarów, zapasów i boksu. Natomiast relatywnie duży odsetek stanowiły kobiety wśród trenujących hokej na trawie i grę w golfa. Jedynym sportem, w którym bezwzględna liczba kobiet przewyższała liczbę mężczyzn, była jazda na wrotkach. Wśród panów z niewielkim zainteresowaniem spotkała się koszykówka, ustępując popularnością takim dyscyplinom, jak ju-jitsu, bilard czy golf.
W ciągu trzech lat od przejęcia władzy w Niemczech przez narodowych socjalistów akademickie kluby sportowe straciły swoją niezależność i autonomię organizacyjną, i musiały przyjąć tzw. Przepisy Zjednoczeniowe Związków Sportowych (Einheitssatzungen für Sportvereine). Każdy klub wprawdzie zachowywał pozory odrębności w postaci własnej nazwy i flagi klubowej, jednak – jeśli był związany ze szkołą wyższą – w rzeczywistości został całkowicie podporządkowany władzom uczelni. Natomiast jeśli któraś dyscyplina sportowa gromadziła minimum 25 chętnych, uczelnia miała obowiązek zorganizować specjalny kurs. Kursy takie musiały stać na wysokim poziomie, skoro uprawniały po ich ukończeniu do składania egzaminu państwowego. Osobną kwestią wiążącą się ze sprawnością fizyczną niemieckiej młodzieży studiującej stało się wprowadzenie obozów pracy (Arbeitslager), przez które obowiązkowo musieli przejść kandydaci przed rozpoczęciem studiów wyższych w III Rzeszy.
fot.27
Po rozpoczęciu działań wojennych w 1939 roku część studentów i pracowników dydaktycznych Technische Hochschule Breslau została zmobilizowana. Z czasem rywalizacja sportowa zamarła w związku z odejściem przeważającej liczby studentów na front. Straciły na znaczeniu także zajęcia z wychowania fizycznego.
Instytut Ćwiczeń Cielesnych Wyższej Szkoły Technicznej i Uniwersytetu Wrocławskiego, kierowany od roku 1940 przez dr. Georga Königa, zakończył swoje istnienie wraz z zamknięciem wrocławskich uczelni w styczniu 1945 roku.
dr Piotr Pregiel, Muzeum Politechniki Wrocławskiej 

Na zdjęciach:

fot. 1 - Na przełomie XIX i XX wieku imprezy turnerskie stanowiły atrakcję dla miasta i nosiły charakter festynu (zdjęcie: Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego)
fot. 2,3 - Amatorzy turnerstwa najchętniej ćwiczyli na przyrządach (zdjęcia: Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego)
fot. 4 - Herb korporacji turnerskiej Guestphalia działającej w Wyższej Szkole Technicznej (zdjęcie: H. Gelhoit, Das Korporationswesen in Breslau 1811-1938, Hilden 2010)
fot. 5 - Pierwszym sportem, który zaistniał w murach Wyższej Szkoły Technicznej we Wrocławiu, była szermierka (zdjęcie: Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego)
fot. 6 - Dyrektor Instytutu Chemii Nieorganicznej, profesor Otto Ruff, przewodniczący komisji ds. wychowania fizycznego Wyższej Szkoły Technicznej (zdjęcie: Die Technische Hochschule Breslau. Beiträge zur Geschichte der Technischen Hochschule Breslau zum 75-jährigen Gedenken an die Eröffnung im Jahre 1910, Dortmund 1985)
fot. 7-9 - W latach trzydziestych zajęcia sprawnościowe i gimnastyczne stały się powszechne w środowiskach studenckich (zdjęcia: Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego)
fot. 10 - Pierwszym klubem kajakarskim w Wyższej Szkole Technicznej było Towarzystwo Wioślarskie THB, flaga towarzystwa (zdjęcie: Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego)
fot. 11 - Wrocławskie regaty wioślarskie gromadziły zawsze liczną widownię (zdjęcie: Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego)
fot. 12 - Władze Hochschulring deutscher Kajakfahrer przesłały do Instytutu WF THB gratulacje z powodu zajęcia pierwszego miejsca w wioślarskich mistrzostwach akademickich w 1934 roku w kategorii dwójek (zdjęcie: Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego)
fot. 13 - Po 1933 roku narodowosocjalistyczne władze uczelni mogły ingerować w treść statutu Akademickiego Klubu Wioślarskiego (zdjęcie: Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego)
fot. 14 - Dr Bruno Saurbier odpowiedzialny za wychowanie fizyczne w Wyższej Szkole Technicznej (zdjęcie: Die Technische Hochschule Breslau. Beiträge zur Geschichte der Technischen Hochschule Breslau zum 75-jährigen Gedenken an die Eröffnung im Jahre 1910, Dortmund 1985)
fot. 15 - Program zajęć z wychowania fizycznego na każdy semestr przybierał formę kilkustronicowej instrukcji (zdjęcie: Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego)
fot. 16-17 - Połączenie Instytutów WF Uniwersytetu Wrocławskiego i THB skutkowało wystawianiem zaświadczeń o odbytych zajęciach z wychowania fizycznego na drukach uniwersyteckich, na których dostawiano pieczątkę Instytutu WF Wyższej Szkoły Technicznej (zdjęcia: Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego)
fot. 18-26 - Rywalizacja akademicka osiągała poziom sportu wyczynowego (zdjęcia:. Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego)
fot. 27 - Akademicki Związek Turnerski (ATB) w początkowym okresie rządów narodowych socjalistów bezskutecznie próbował zachować autonomię (zdjęcie: Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego)